شعار بهداشتی بیماری سل:
- بله، ما می توانیم سل پایان دهیم
YES; WE CAN ENDTB
- سرمایه گذاری برای پایان دادن به سل. جان ها را نجات دهید
Invest to end TB. Save lives
- اکنون زمان عمل است. 23 مهر روز ملی مبارزه با سل گرامی باد
It’s time for action.
- درصورت داشتن سرفه بیش از دو هفته (با خلط یا بدون خلط) به نزدیکترین واحد بهداشتی و درمانی محل سکونت خود مراجعه نمائید تا رایگان از نظر بیماری سل بررسی و درصورت نیاز، درمان شوید.
- اقدامات تشخیصی و درمانی سل در شبکه های بهداشتی درمانی رایگان است.
- « کنترل سل نیازمند مشارکت همه ماست ، 23 مهر سالروز ملی مبارزه با سل گرامی باد»
- سل یک بیماری قابل پیشگیری و قابل درمان است.
- سل یک بیماری جدی است اما می تواند پیشگیری و درمان شود.
- در صورت انجام دستورات پزشک، بیماری سل پس از 6 ماه درمان ، کاملا بهبود می یابد.
- سل بیماری لاعلاج و ترسناکی نیست و لذا نیازی نیست که آن را از دیگران پنهان کنیم.
- بیمار مبتلا به سل ریوی پس از دو هفته از شروع درمان، دیگر برای سایرین خطر سرایت نخواهد داشت
- اگر سرفه مزمن بیش از 2 هفته داریم، ممکن است مبتلا به سل شده باشیم، لذا نباید این نشانه ها را پنهان نمائیم، بلکه اقدام صحیح آن است که فورا به پزشک مراجعه کنیم تا اگر مبتلا هستیم بیماریمان زودتر تشخیص داده شده و سریعتیتر درمان گردد.
- اگر یکنفر در خانواده مبتلا به سل ریوی باشد احتمال دارد که افراد دیگری نیز در آن خانواده مبتلا شده باشند، لذا ضروري است همه افراد این خانواده از نظر بیماری سل مورد بررسی کامل قرارگیرند.
- تلقیح واکسن ب ث ژ در بدو تولد برای هر نوزادی الزامی است.
- هر نفسی ارزنده است. هم اکنون بايد بيماري سل را متوقف کنيم. شما هم می توانيد در حذف بيماري سل به ما بپيونديد.
- اتفاقي اتفاق نمي افتد مگر به اتفاق شما، در مسير مبارزه با سل، دوش به دوش هم، تلاش براي حذف بيماري سل
- درصورت داشتن علائم: سرفه بیش از دو هفته (با خلط یا بدون خلط), تب, كاهش وزن, بی اشتهایی و .... به نزدیکترین مرکز بهداشتی درمانی محل سکونت خود مراجعه نمایید تا به صورت رایگان از نظر بیماری سل بررسی شوید.
بیماری سل
ویژه رسانه های ارتباط جمعی
بیماری سل
ویژه رسانه های ارتباط جمعی
گروه پیشگیری و مبارزه با بیماریهای معاونت بهداشتی
مهرماه 1403
مقدمه
همسایگی ایران با دو کشور افغانستان و پاکستان که در زمره کشورهای با بار بالای سل در دنیا هستند و کشورهای شمالی که در زمره کشورهای با بالاترین میزان شیوع سل های مقاوم به درمان هستند، همچنین بحران های حاد و مزمن سیاسی موجود در منطقه و تحریم های ظالمانه بین المللی بر مولفه های اجتماعی موثر بر بروز و مرگ از سل و برنامه کشوری کنترل سل، دشواری کار در این عرصه و ضرورت توجه بیش از پیش هر یک از ما را به عنوان یک انسان یا یک شهروند نسبت به این بیماری یادآوری می کند
دنیا 24 مارس (چهارم فروردین) هر سال را به بهانه کشف میکروب سل توسط دانشمند گرانقدر روبرت کخ روزجهانی مبارزه با سل اعلام کرده و همه ساله همزمان با این روز در همه کشورهای جهان تکانی دوباره به فعالیتهای همگانی ملی و جهانی مبارزه با سل داده و با طرح شعارهایی نو و ارائه برنامه هایی جدید، تنور مبارزه با سل را گرم تر و گرم تر می کند.
ما در کشور عزیزمان ایران علاوه بر این روز که همراه با همه جهانیان هستیم، روز 23 مهر سالروز وفات محمد بن زکریای رازی را به پاس تحقیقات ارزنده ایشان در بیماری سل به نام روز ملی مبارزه با سل نامگذاری کرده اند و با برپایی کنگره ها، سمینارها و همایش ها درسطوح مختلف ملی، منطقه ای و شهرستانی، یاد سل، خطر سل و ضرورت مبارزه با آن را در خاطره ملت مان زنده نگهداشته و با بسیج همه امکانات در مهار این بیماری بر تلاش هایمان می افزاییم.
حذف سل تا سال 2050 یک هدف جهانی است
مهمترین اهداف جهانی تعیین شده ذیل تعهدات فوق، دستیابی به کاهش 80 درصدی میزان بروز سل و کاهش 90 درصدی میزان مرگ و میر ناشی از سل تا سال 2030 (نسبت به سال 2015) و نهایتا حذف سل تا سال 2050 میلادی است.
مفهوم حذف سل، دستیابی به میزان بروز کمتر از یک مورد سل در میلیون نفر جمعیت است و این در حالی است که در حال حاضر میزان بروز تخمین زده شده برای جمهوری اسلامی ایران 110 مورد در میلیون نفر می باشد.
تعریف بیماری سل:
سل یک بیماری عفونی است که در اثر مجموعه مایکوباکتریوم های سل (هر یک از مایکوباکتریوم های توبرکلوزیس، بوویس و آفریکانوم) ایجاد می شود. نکته قابل ذکر اینکه بیماری در اکثریت موارد ناشی از مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (یعنی نوع انسانی) است.
اشکال بیماری سل:
سل می تواند تقریباً تمام اعضای بدن را مبتلا سازد، ولی شایع ترین شکل بیماری سل ریوی است. راه انتقال عفونت تقریباً همیشه از راه تنفس است، ولی میکروب سل پس از ورود به ریه و ایجاد ضایعه اولیه می تواند از طریق جریان خون، عروق لنفاوی، برونش ها و یا به علت مجاورت اعضاء، مستقیماً به دیگر قسمت های بدن منتشر شود که به این ترتیب بیماری به دو شکل سل ریوی و سل خارج ریوی در انسان تظاهر می کند.
وضعیت بروز سل در جهان
امروزه يكي از بزرگترين مسائل بهداشتي جهان، بيماري سل است. حدس زده ميشود كه از هر 4 نفر جمعيت جهان، يك نفر به باسيل سل آلوده بوده و در هر ثانيه يك نفر به تعداد آنان افزوده مي شود.
میزان بروز سل در سال 2022 در جهان 133 مورد (124-143) در یکصدهزار نفر جمعیت تخمین زده شده است.
متاسفانه تنها 71% از موارد سل تخمینی در سال 2022 از سوی کشورهای جهان شناسایی و به سازمان جهانی بهداشت گزارش شده اند.
بيش از 90% موارد بيماري و مرگ ناشي از سل در كشورهاي در حال توسعه رخ مي دهد، كشورهايي كه 75% موارد بيماري در آنها به فعال ترين گروه سني به لحاظ اقتصادي (يعني 15 تا 54 سالگي) تعلق دارد. در اين كشورها يك فرد بزرگسال مبتلا به سل به طور متوسط 3 الي 4 ماه قادر به كار كردن نبوده و لذا 20 تا 30% درآمد سالانه خانواده وي از دست مي رود؛ اين در حاليست كه با مرگ چنين فردي به طور متوسط 15 سال درآمد خانواده به طور يكجا از بين خواهد رفت.
آلودگي همزمان به ويروس ايدز خطر ابتلا به بيماري سل را به طور معناداري افزايش مي دهد.
مهمترین راه پیشگیری از بروز M(X)DR-TB (سل مقاوم به چند داروی ضد سل):
اجرای کامل استراتژی DOTS (درمان کوتاه مدت تحت نظارت مستقیم)، بهترین راه پیشگیری از بروز موارد مزمن سل و گسترش MDR-TB است. به عبارت دیگر، بهترین راه پیشگیری از ایجاد مقاومت دارویی، تبعیت از راهنمای کشوری مبارزه با سل یعنی تجویز صحیح و کامل رژیم درمانی حاوی داروهای خط اول ضد سل به صورت تحت نظارت مسقیم روزانه ی یک ناظر مطمئن، علاقمند و آموزش دیده برای موارد سل حساس به دارو است.
وضعیت بروز سل در ایران
با بررسی روند ميزان بروز بيماري سل در طول سال گذشته در كشور نشان داده شد که ميزان بروز از 142 مورد در يكصد هزار نفر جمعيت در سال 1343 به 8.4 در يكصد هزار نفر جمعيت در سال 1402 کاهش داشته است. (- حدود 17 برابر كاهش)
درسال 1402 در کشورمان میزان بروز گزارش شده سل ریوی با اسمیرخلط مثبت 4.9 مورد در یکصد هزار نفر جمعیت بوده است.
ازتعداد 7261 مورد مبتلا به سل گزارش شده کشور در سال 1402، 44% موارد را زنان بیمار و 25% موارد را بیماران غیر ایرانی (اغلب افغانی) تشکیل می دهند و بیشترین میزان بروز سل مربوط به گروه سنی 65 سال به بالا بوده است که این حاکی از موفقیت چشمگیر کشور در کنترل این بیماری است.
درمیان استانها، سیستان و بلوچستان و گلستان بیشترین میزانهای بروز و شیوع را در کشور دارا هستند.
مطالعه کشوری حاکی از آن است که ميانه تاخير كلي تشخيص و درمان بيماران مبتلا به سل ريوي خلط مثبت درايران 92 روز بوده و ميانه تاخير بيمار و پزشك در تشخيص به ترتيب 20و 46 روز بوده است پس سهم پزشكان در تاخير تشخيص به مراتب بيشتر از سهم بيماران بوده و لذا براي كنترل سل در كشور بايد مداخله ها و برنامه هاي كنترل به طور عمده بر كاهش تاخير پزشك در تشخيص متمركز گردد. حال اگر بدانيم كه در ايران ،67% بيماران مبتلا به سل ريوي خلط مثبت كشور، با شروع بيماري سل، اولين واحد درماني انتخابي براي مراجعه خود را مطب خصوصي ذكر كرده اند، به اهميت و ضرورت مشاركت پزشكان بخش خصوصي در كنترل اين بيماري بيشتر پي مي بريم.
وضعیت بروز سل در جمعیت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مازندران
تعداد 240 مورد بیمار مبتلا به سل در سال 1402 در استان شناسایی و گزارش شد و تحت درمان قرار گرفته اند.
در سال 1402 در استان، میزان بروز گزارش شده سل ریوی با اسمیرخلط مثبت (موارد سل مسری) 5.67 مورد در یکصد هزار نفر جمعیت بوده است. حدود 83% موارد سل مسری برآورد شده کشف و درمان شده اند برای آنکه بتوانیم بیش از 90% موارد را شناسایی و تحت درمان قرار دهیم نیاز به همکاری همه پزشکان بخش دولتی و خصوصی می باشد:
پزشکان محترم فقط کافی است کلیه موارد مشکوک به سل (سرفه بیش از دو هفته) را جهت تهیه نمونه خلط به واحدهای بهداشتی(خانه بهداشت و مرکز خدمات جامع سلامت) نزدیک محل سکونت بیمار ارجاع دهند
مردم عزیز و فهیم بدانند و به همه هم اطلاع رسانی نمایند که خدمات تشخیصی و درمانی بیماری سل در کلیه مراکز خدمات جامع سلامت دولتی رایگان می باشد
در چه مواردی باید به وجود بیماری سل شک کرد؟
شایع ترین علامت ابتلا به بیماری سل ریوی سرفه پایدار به مدت 2هفته یا بیشتر است که معمولا همراه خلط می باشد ممکن است با سایر علایم تنفسی(نظیر تنگی نفس،درد قفسه سینه یا پشت وخلط خونی) همراه باشد.
علائم عمومی و مشترک در تمام موارد سلی عبارتند از:
کاهش وزن، تب، کاهش اشتها، بی حالی، تعریق شبانه، خستگی زودرس و ضعف عمومی
با بررسی انجام شده از میان بیماران مبتلا به سل مشخص شده است که آنهایی که بعنوان بیمار مبتلا به سل ریوی اسمیر خلط مثبت در مراکز بهداشتی درمانی تشخیص داده شده اند با علائم سرفه مزمن نزد 3 تا 6 پزشک جهت علاج بیماری خود مراجعه نموده اند در حالیکه می توانستند با مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی دولتی بدون پرداخت هیچ پولی به صورت رایگان درمان شوند.
درمان
اهداف درمان بیماران مبتلا به سل:
- بهبود بیماران سلی
- پیشگیری از مرگ یا عوارض ناشی از بیماری سل
- پیشگیری از گسترش بیماری در جامعه
- پیشگیری از پیدایش موارد مقاوم به درمان
- پیشگیری از پیدایش موارد عود
دو نوع رژیم درمانی داریم:
1- گروه اول درمانی (بیماران جدید) با رژیم کوتاه مدت شش ماهه شامل 2 مرحله است
-
- الف- مرحله حمله ای: 2 ماه با 4 داروی ایزونیازید – ریفامپین – پیرازینامید- اتامبوتول
- ب- مرحله نگهدارنده : 4 ماه با 2 داروی ایزونیازید و ریفامپین
2- گروه درمانی موقت برای موارد درمان مجدد – شکست درمانی) با رژیم کوتاه مدت هشت ماهه.
-
- الف- مرحله حمله ای : به مدت 3 ماه با 4 دارو، ایزونیازید – ریفامپین- پیرازینامید- اتامبوتول
- ب- مرحله نگهدارنده : به مدت 5 ماه با 3 داروی ایزونیازید- ریفامپین و اتامبوتول
پیشگیری:
- مهمترین راه پیشگیری از سل حذف منابع انتشار بیماری (یعنی بیماران مبتلا به سل مسری) از طریق درمان موثر ضد سل است.
- ارتقاء سطح بهداشت در جامعه و محیط زندگی افراد
- آموزش بهداشت
- وجود تهویه و نور کافی در اتاق بیماران
- تغذیه مناسب
- درمان پیشگیری دارویی
- واکسیناسیون BCG
اهم اقدامات در زمینه کنترل سل:
- شروع استفاده از درمان كوتاه مدت ( 1362 )
- ادغام واكسيناسيون ب ث ژ در برنامه ایمنسازی کشوری ( 1363 )
- ادغام برنامه كنترل سل در نظام شبكه ( 1369 )
- اجراي استراتژي داتس (1374 )
- ادغام برنامه كنترل سل در زندانها ( 1381 )
- اجرای برنامه هاي كنترل كيفي آزمايشگاههاي ميكروبشناسي سل
- آماده سازی مرکز بستری سل مقاوم به درمان (شیراز ، مشهد، تبریز، کرمانشاه، گرگان و زابل)
- تداوم درمان سرپایی رایگان در نظام بهداشتی کشور
- ارائه کلیه خدمات مرتبط با کنترل سل به صورت رایگان در سطح استان (تشخیص، درمان، مراقبت و نظارت بر درمان و بررسی اطرافیان بیماران مبتلا به سل ریوی از طریق خانه های بهداشت، مراکز خدمات جامع سلامت و شبکه های بهداشت شهرستانها)
دستاوردهای مهم برنامه کنترل سل در کشور:
- کاهش میزان بروز گزارش شده سل از 140 به 8.5 نفر در یکصد هزار نفر (در طول یک دوره شصت ساله)
- کاهش 65 درصدی میزان بروز سل در طول 32 سال (از 32 مورد دریکصد هزار نفر جمعیت در سال 1990 به 11 در یکصدهزار نفر جمعیت در سال 2022)
- کاهش 78 درصدی میزان مرگ و میر ناشی از سل در طول 32 سال (از 5 مورد دریکصدهزار نفر جمعیت در سال 1990 به 1.1 در یکصدهزار نفر جمعیت در سال 2022)
